Akustyczne parametry pomieszczenia należy rozpatrywać w zakresie dwóch kluczowych elementów. Pierwszy z nich to izolacyjność pomieszczenia i wszystko co wiąże się z przenikaniem hałasu do pomieszczenia oraz wydostawaniem się dźwięków z danego pomieszczenia. Drugi element to adaptacja akustyczna tego pomieszczenia, czyli dostosowanie parametrów akustycznych wewnątrz pomieszczenia. Adaptacja jest niezwykle ważna w kontekście pomieszczeń do komunikacji słownej.
Zrozumiałość mowy stanowi kluczowe kryterium oceny jakości akustycznej pomieszczeń przeznaczonych do komunikacji słownej, drugim parametrem jest czas pogłosu.
Zgodnie z wymaganiami normy pomieszczenia do pracy z mową powinny zapewniać odpowiednie warunki akustyczne.
Wyniki analiz potwierdzają, że kształt i wykończenie pomieszczeń ma duże znaczenie na odbiór mowy, a odpowiednio dobrane materiały dźwiękochłonne i rozpraszające mogą znacząco poprawić wskaźnik STI.
Realizacja wymagań normy znacząco podnosi komfort użytkowników tych pomieszczeń, ale także wpływa na efektywność komunikacji, mniejsze zmęczenie słuchowe czy ogólną ergonomię
Pomieszczenia do komunikacji słownej to pomieszczenia, których głównym zastosowaniem jest transmisja informacji za pomocą mowy. Komunikacja w takich pomieszczeniach może być komunikacją bezpośrednią (bez systemu nagłaśniającego) lub komunikacją pośrednią, czyli z użyciem mikrofonów oraz głośników. Definicję tych pomieszczeń oraz wymagania akustyczne zdefiniowano w normie PN-B-02151-4 „Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem w budynkach. Część 4: Wymagania dotyczące warunków pogłosowych i zrozumiałości mowy w pomieszczeniach oraz wytyczne prowadzenia badań”. W normie zdefiniowano następujące rodzaje pomieszczeń: „sale i pracownie szkolne, sale audytoryjne, wykładowe w szkołach podstawowych, średnich i wyższych i inne pomieszczenia o podobnym przeznaczeniu” oraz drugi rodzaj: „sale rozpraw sądowych, sale konferencyjne, audytoria i inne pomieszczenia o podobnym przeznaczeniu”.
Powyższa norma definiuje szereg wymagań wobec pomieszczeń do komunikacji słownej. Wymagania te dotyczą głównie czasu pogłosu w pasmach oktawowych od 125 Hz do 8 000 Hz oraz zrozumiałości mowy. Nie należy jednak zapominać o wymaganiach ogólnych dla pomieszczeń, czyli dopuszczalnego poziomu dźwięku A w pomieszczeniu oraz o izolacyjności akustycznej przegród. Wymagania te należy analizować w kontekście kubatury badanego pomieszczenia. Dla pierwszego rodzaju sal zdefiniowano wymagania dla pomieszczeń o kubaturze od 120 m3 do 2000 m3, zaś dla drugiego rodzaju rozważamy pomieszczenia od 500 m3 do 2000 m3. Wymagania wobec tych pomieszczeń dla czasu pogłosu mieszczą się poniżej 1s, zaś dla wskaźnika transmisji mowy STI poniżej 0.6.
Norma definiuje też konkretne wymagania dla pomieszczeń, które będą przeznaczone do prowadzenia lekcji dla osób z dysfunkcjami układu słuchowego. Tutaj należy uwzględnić niższy czas pogłosu dla tych pomieszczeń. Osoby z ubytkami słuchu najczęściej mają większą trudność rozróżniać spółgłoski, ale także odseparowywać dźwięk mowy od hałasu tła. Dlatego obniżenie czasu pogłosu może znacząco wpływać na komfort tych osób w pomieszczeniach do nauki.
Zgodnie z normą PN-B-02151-4 pomiary czasu pogłosu należy wykonywać metodą techniczną lub precyzyjną. Metody te są obszernie zdefiniowane w 1szej oraz 2giej części normy PN-EN ISO 3382. Pomiary te należy wykonywać w pomieszczeniach wykończonych wraz z wyposażeniem i umeblowaniem. Wszystkie potrzebne instalacje muszą być na swoim miejscu, zaś w pomieszczeniu podczas pomiaru nie powinni przebywać ludzie. Norma dopuszcza przekroczenie czasu pogłosu dla jednego z pasm częstotliwościowych, przekroczenie jednak nie może być większe niż 5% wartości dopuszczalnej.
Wskaźnik transmisji mowy STI (speech transmission index) to wskaźnik, który reprezentuje jakość (zrozumiałość) transmisji mowy między słuchaczem a mówcą. Może mieć wartości od 0 dla mowy całkowicie niezrozumiałej, do wartości równej 1 dla mowy niezakłócanej, idealnie rozumianej przez odbiorcę. Co więcej, wskaźnik STI dla pomieszczeń do komunikacji słownej należy kontrolować bez wykorzystania systemu nagłaśniającego, nawet jeżeli docelowo taki system będzie używany. Należy też zauważyć, że wskaźnik STI jest nadrzędny względem czasu pogłosu – wymagania wobec STI powinny być spełnione priorytetowo.
Pomiary wskaźnika mowy STI należy przeprowadzać zgodnie z normą PN-EN 60268-16 metodą „full STI” lub metodą „STIPA”. Podobnie jak w przypadku pomiaru czasu pogłosu pomieszczenia muszą być wykończone, umeblowane oraz w trakcie pomiaru nie powinni wewnątrz przebywać ludzie. Dla pomiaru STI należy uwzględnić tło akustyczne, które będzie rzeczywiste dla standardowego wykorzystania tego pomieszczenia, a zatem muszą być uruchomione wszystkie inne źródła hałasu, które będą pracować w trakcie użytkowania pomieszczenia. W przypadku pomiarów STI wykorzystuje się tzw. sztuczne usta. Jest to źródło dźwięku, które symuluje mowę dla odpowiedniego poziomu ciśnienia akustycznego w odległości 1 m. Dźwięk ten jest kierunkowy, więc należy odpowiednio ustawić sztuczne usta w konkretnej ilości pozycji. Punkty pomiarowe (nie mniej niż 3) ustala się zgodnie z wykorzystaniem pomieszczenia, równomiernie w miejscach, gdzie będą słuchacze. Dla pomiarów STI duże znaczenie ma usytuowanie mikrofonów w punktach pomiarowych. W zależności do jakiej grupy wiekowej przeznaczone jest pomieszczenie, wysokość mikrofonu będzie różna. Dla dzieci będzie to 0.8 m, dla młodzieży w szkołach podstawowych 1 m, zaś dla osób dorosłych oraz młodzieży w szkołach ponadpodstawowych pomiary wykonujemy na wysokości 1.2 m.
Na czas pogłosu i wskaźnik STI wpływ ma kubatura pomieszczenia, ale także elementy wykończeniowe oraz umeblowanie. Czas pogłosu będzie maleć, jeżeli do pomieszczenia będziemy dokładać więcej elementów pochłaniających dźwięk takich jak dywany, zasłony czy meble tapicerowane. Podobny efekt otrzymamy, kiedy zastosujemy elementy rozpraszające. Ich dodatkowym działaniem będzie rozproszenie energii dźwiękowej, co nieco ograniczy echo w pomieszczeniu. Akustyka w takich pomieszczeniach musi być regulowana jednostajnie. Nagromadzenie elementów pochłaniających w jednym miejscu może zaburzyć dystrybucję dźwięku. Większa objętość pomieszczenia będzie wpływać na wydłużenie czasu pogłosu, dlatego dla większych sal konieczne będzie zastosowanie większej ilości ustrojów. Co zaś tyczy się parametru STI kluczowy wpływ ma poziom hałasu tła oraz proporcje sygnału do szumu. Tutaj największy wpływ będzie miało ograniczenie hałasu tła, czyli hałasu generowanego przez klimatyzację, nagłośnienie czy wentylację, ale także izolacyjność pomieszczenia
Konieczne jest zachowanie równowagi między pogłosem a zrozumiałością mowy. Niestety zbyt mocne obniżenie pogłosu w pomieszczeniach może prowadzić do nienaturalnego dźwięku mowy. Z kolei zbyt długi czas pogłosu będzie powodował nakładanie się kolejnych sylab i słów na siebie, co będzie skrajnie utrudniało odbiór komunikatów. Parametr STI traktuje się priorytetowo względem czasu pogłosu. Dlatego należy pamiętać, aby nie dążyć do całkowitej redukcji czasu pogłosu, a do zrównoważonego charakteru pomieszczeń – wyważonej wartości czasu pogłosu względem STI. Biorąc pod uwagę zagadnienia psychoakustyczne człowiek komfortowo czuje się w pomieszczeniach z niewielkim, ale zauważalnym pogłosem.
W przypadku kiedy występuje konieczność zrobienia pomiarów w pomieszczeniach nieumeblowanych norma dopuszcza korekcje obliczeniowe. Korekcje powinny uwzględniać właściwości dźwiękochłonne mebli oraz instalacji, które w pomieszczeniu będą się finalnie znajdować. Wartości współczynników pochłaniania powinny być przyjęte na podstawie badań wykonanych przez akredytowane laboratoria. Norma PN-B-02151-4 w załączniku B definiuje niektóre z tych współczynników dla popularnych elementów wyposażenia.
Autoryzowany konsultant SVANTEK pomoże Ci w kwestiach pomiarów hałasu i drgań.
